Da bi se brazilski filmovi svidjeli široj publici, ipak moraju koketirati s egzotičnim stereotipima
Polarizacija brazilskog filma danas se sve više promatra u produkcijskom diskursu. S jedne strane imamo filmove iza kojih stoji brazilski naftni gigant 'Petrobras', koji ima sličnu ulogu kao i nacionalna lutrija u britanskom filmu, što uvelike olakšava njihovu distribuciju na međunarodnom tržištu. A s druge strane nalaze se oni rizičniji i odvažniji filmovi koji se rijetko uzdižu iz getoiziranih festivalskih krugova. Jedan od njih bio je uvršten u off program 'Forum' ovogodišnjeg Berlinalea. Riječ je o doksu Helio Oiticica, kompleksnom portretu jednog od najvažnijih brazilskih umjetnika dvadesetog stoljeća, koji je snimio njegov rođak Cesar Oiticica Filho, koristeći dosad neviđeni found footage. Iako film naizgled igra na klasične brazilske stereotipe (favele, škole sambe, tropicalia), autorova ritmična montaža slika nije tek puka vizualizacija umjetnikova komentara, već ga autor kontekstualizira i radikalno proširuje.
Ali, da bi se brazilski filmovi svidjeli široj publici, oni ipak moraju koketirati s egzotičnim stereotipima. Tako Helena Solberg (Vida de menina) ambijentira priču u Diamantinu 19. stoljeća, grad poznat po rudnicima dijamanata koji se danas nalazi na popisu UNESCO-ve kulturne baštine, čime postaje evidentno da je autorici više stalo do pitoresknog krajolika i njegove barokne arhitekture nego do lika kojim se bavi, konkretnije, jednom djevojkom i njenim odrastanjem koji je zabilježila u dnevniku. Na isti način, Daniel Filho (Rođak Basilio) koji je posegnuo za istoimenim romanom portugalskog pisca Eca de Queirosa, igra na retoriku brazilske telenovele, što nije neobično jer je taj isti roman u davnim osamdesetima već bio adaptiran kao TV serija u produkciji komercijalne Rete Globo.
Ono što Filho radi s Diamantinom, to je Sergio Machado (Cidade Baixa) donekle učinio s Bahiom, gradom koji je postao zaštitni znak književnog opusa legendarnog Jorgea Amada. Iako ovdje nije riječ o adaptaciji Amadova romana, u Machadovu erotiziranom prosedeu itekako se osjeća piščev utjecaj. Samo što njegov uzbibani erotizam ne inkarnira Sonia Braga (Gabriela, Dona Flor), već njena nećakinja Alice Braga u ulozi prostitutke koja će izluditi dvojicu muškaraca koji vole gledati nogometne utakmice u baru ispunjenom znojnim damama i opakim kriminalcima. Naravno, da bi brazilski film dobio certifikat za izvoz, mora imati snažno naglašeni kolorit nalik na trulo voće, dok se egzotika koju su promovirali Fernando Meirelles i Walter Salles (Machado je Sallesov protege) sada zrcali u pulsirajućem polusvijetu Bahie, njenim striptiz klubovima, skladištima, zahrđalim teretnim brodovima, borbama pijetlova i boksačkim dvoranama, dakle, ambijentu koji je u svojim filmovima već promovirao Machadov scenarist Karim Ainouz (šifra: Madame Sata). A gay podtekst filma svodi se na tretman žene kao manipulativne zle zavodnice/vještice koja pokušava spriječiti autorove queer heroje da fizički realiziraju svoju (latentnu) homoseksualnu vezu.
Iz Diamantine i Bahije odlazimo u Sao Paulo u pratnji Philippea Barcinskog (Nao por acaso/Nije slučajno) u kojem se Pedrovi dijagrami biljara sudaraju s Eniovim idejama o dinamici prometa, kao što se u autorovu mozaičnom prosedeu sudaraju Arriaga i Inarritu, dok romantičnu notu priče donose tragične sudbine žena koje su oni izgubili u istoj automobilskoj nesreći. Ali ovdje grad ima dijametralnu funkciju u odnosu na emotivno stanje njegovih protagonista. Kako se njegove vedute šire i postaju fluidnije, tako životi junaka postaju rigidniji i suzdržaniji.
U Krvavom krštenju (Batismo de sangue) Helvecia Rattona i dalje ostajemo u Sao Paulu, samo što nas autor vraća u njegove opskurne šezdesete kad je na vlasti bila vojna hunta. Protiv nje se bore franjevački ljevičarski fratri koji vole sambu, bossanovu i hipsterske naočale, iako autor povremeno zamjenjuje nježnu gitaru krajnje brutalnim scenama mučenja. Kako je to u 'Pjesmama iz Lore' već otpjevao Boris Dežulović, žice induktora spojene štipaljkama na penis su uključene. Samo što je ovdje pjesma ponešto drukčija. Onako kako to već biva u sjetnim brazilskim ritmovima. (Dragan Rubeša)
